TARİH 2 DERS NOTLARI

OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ DÖNEMİ

14. Yüzyılın Başında Yakın Doğu ve Avrupa

Yakın Doğu

Yakın Doğu, Anadolu, İran, Irak, Suriye, Filistin, Afrika, Arabistan ve Mısır'ı içine alan bölgedir.

Bu yüzyılda, Yakın Doğu tamamen Türk ve Müslüman devletlerin egemenliği altındaydı.

14. yüzyılın başında bölgede; Türkiye Selçukluları, Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti, Bizans İmparatorluğu, Trabzon Rum İmparatorluğu, İlhanlılar, Altınorda Devleti, Memlûkler, Anadolu Türk Beylikleri bulunuyordu.

14. Yüzyılda Yakın Doğu’da Kurulan Devletler

Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti

Anadolu Selçuklu Devleti 1243 Kösedağ Savaşı yenilgisinden sonra yıkılma dönemine girmiş, Moğol, İlhanlılara bağlı duruma gelmişti. Anadolu Selçuklu Sultanları İlhanlıların atadığı birer vali durumundaydı. Bu siyasi boşluk ortamında Anadolu da çok sayıda Türk Beyliği kuruldu.

Anadolu Türk Beylikleri

Karamanoğulları, Germiyanoğulları, Karesioğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları,  Candaroğulları, Hamitoğulları ve Osmanlı beyliği kurulmuştu. Bu beylikler de başlangıçta İlhanlılara bağlıydılar. Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasıyla bu beylikler arasında Anadolu hâkimiyeti konusunda mücadele başladı.

Bizans

14. yüzyıla girildiğinde sınırları küçülmüş, eski askeri ve ekonomik gücü kalmamıştı. Taht kavgalarının yarattığı istikrarsız bir dönemi yaşıyordu. Halk, tekfurların (askerî vali) ağır vergileri altında eziliyordu.

Trabzon Rum İmparatorluğu

IV. Haçlı seferi sonunda Haçlıların İstanbul’u işgal etmeleri üzerine Bizans'tan kaçan Komnen sülalesi tarafından Trabzon ve çevresinde kurulmuştu. 14. yüzyıl başında İlhanlı baskısı altındaydı.

İlhanlılar

Cengiz İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla İran'da kurulan bir Moğol devletidir. Dönemin en güçlü devletlerindendir.

Altınorda Devleti

Cengiz İmparatorluğu'nun parçalanmasıyla Karadeniz'in kuzeyinde kurulan Moğol devletlerindendir.

Memlûkler

Memlûkler, Eyyûbî komutanlarından Aybek tarafından kurulmuştu. Moğollar ve Haçlılarla savaşarak İslâm dünyasında saygınlık kazandılar.

Zamanla Osmanlılarla da sorunlar yaşayan Memlûkler, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi sonucu yıkıldılar (1517).

Avrupa

Balkanlarda siyasi birlik ve güçlü bir devlet yoktu. 14. yüzyıl başında Balkanlarda, Sırp, Bulgar, Macar krallıkları; Arnavutluk, Bosna-Hersek, Eflak-Boğdan, Erdel prenslikleri vardı.

Osmanlı Devleti kurulduğu sırada Avrupa’da feodalite (derebeylik) rejimi yaygındı. Güçlü merkezi krallıklar olarak İngiltere, Fransa ve Kutsal Roma-Germen İmparatorlukları bulunmaktaydı.

Denizci olan Venedik ve Cenevizlilerin Ege, Akdeniz ve Karadeniz'de ticaret kolonileri vardı.

Kayılar Söğüt’te

Kayı Boyu ve Osmanlı Ailesi

Osmanlılar, Oğuzların Bozokların Gün Han soyunun Kayı boyuna mensuptular.

Kayı sözcüğü, güç ve kudret sahibi anlamına gelmektedir.

Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi

Kayılar, 1071 Malazgirt Zaferi'nin ardından Anadolu'ya gelmişler, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat tarafından kendilerine yurtluk olarak verilen Ankara yakınlarındaki Karacadağ yöresine yerleşmişlerdi.

Burada bir süre kalan Kayılar, Ertuğrul Gazi yönetiminde Söğüt ve Domaniç yöresine uc beyliği olarak yerleştirildiler.

Kayılar, Bizanslılarla savaşarak topraklarını genişlettiler.

Yeni Bir Devlet Doğuyor

Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu

Ertuğrul Gazi’nin ölümünden sonra yerine oğlu Osman Bey geçti.

Bu sırada Anadolu, İlhanlı egemenliğine girmiş, Anadolu Selçuklu Devleti eski gücünü kaybetmişti.

Anadolu’da yaşanan iktidar boşluğundan yararlanan Osman Bey, 1299’da bağımsızlığını ilan etti.

Sakarya Havzası ve Marmara Bölgesi’nde Genişleme

Osman Bey, Bizans üzerine akınlar düzenleyerek sınırlarını genişletmeye başladı.

Osman Bey, Bizans tekfurlarından Karacahisar, Bilecik, İnegöl, Yarhisar ve Yenişehir’i alarak, İzmit'e yaklaştı.

Koyunhisar Savaşı (1302)

Osmanlılar X Bizans

Sebebi:

Osmanlıların İzmit'e yaklaşmalarından korkuya kapılan Bizans’ın tekfurlarla anlaşıp anlaşarak Osmanlılar üzerine yürümesi.

Sonucu:

Savaşı, Osmanlılar kazandı. Böylece Bursa'nın kuzeyi hariç, üç tarafı Osmanlı topraklarıyla çevrildi.

Önemi: Bizans’la yapılan ilk büyük savaştır.

Osman Bey, Bursa’yı fethetme hazırlıkları yaptığı sırada öldü.

Osman Bey, Ahi dervişlerinden Şeyh Edebâlî’nin kızı Bâlâ (Mâl) Hatun ile evlenerek Ahilerin desteğini sağlamıştır.

Osman Bey, babasından bir aşiret devralmış, oğluna ise bir devlet bırakmıştır.

Osmanlı Devleti’nin Kısa Zamanda Büyümesinin Sebepleri

1.Kurulduğu bölgenin uç bölgesi olması ve Moğol baskısından uzak bulunması.

2.Topraklarının tek elden yönetilmesi (Merkezi yönetim).

3.Fetih hareketleri için gerekli kuvveti kolayca bulabilmeleri.

4.Başarılı bir yerleşim siyaseti izlemeleri.

5.Yönetimin ilk dönemlerde tamamen Türklerin elinde olması.

6.Anadolu Türk beylikleri arasındaki mücadelelere başlangıçta katılmamaları.

7.Hıristiyan Bizans’a karşı gaza ve cihat duygusuyla hareket etmeleri.

8.Kuruluş devri hükümdarlarının üstün özelliklere sahip kişiler oluşu.

Osmanlı Devleti’nin Genel Özellikleri:

Tek bir hanedanın hüküm sürdüğü en uzun ömürlü devlettir.

Türk devletleri içinde en uzun süre yaşayan ve en geniş sınırlara ulaşanıdır.

Türk devletleri içinde merkezi otoritesi en güçlü olanıdır.

Kültür ve uygarlık alanında en ileri olan Türk devletidir.

Mutlak egemenlik haklarını hükümdar kullanır. Ancak, I.Ahmet dönemine kadar veraset yasası belirgin değildir.

Şeriat ile yönetildiğinden teokratik, mutlak egemenlik, haklarını hükümdar kullandığından monarşik devlet yapısı görülür.

Fetih temeline dayandığından askeri; etnik yapı çeşitli olduğundan çok uluslu bir imparatorluktur. Ancak sömürgeci olmamıştır

Osman Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Orhan Bey geçti.

Osman Gazi döneminde başlayan Bursa kuşatması, tekfurun şehri teslimiyle son buldu (1326).

Bir süre sonra Bursa, başkent yapıldı.

Maltepe (Palekanon) Savaşı (1329)

Osmanlılar X Bizans

Sebebi: Osmanlıların Kocaeli Yarımadasındaki fetihleri ve İznik'i kuşatmaları

Savaş: Bizans imparatoru III. Andronikos ile Osmanlı hükümdarı Orhan Bey arasında yapıldı (1329)

Sonuçları ve Önemi:

Savaş, Osmanlıların zaferiyle sonuçlandı. O güne kadar dikkat çekmeyen Osmanlılar ön plana çıktı.

Maltepe savaşından sonra İznik fethedildi, Kocaeli yarımadasının fethi büyük ölçüde tamamlandı.

Adalar Denizi’nde Gazâ’nın Devralınması

Osmanlılar, sınırlarını genişleterek Marmara kıyılarına gelmişlerdi. Ancak donanmaları yoktu.

Bu dönemde Karesioğulları ve Aydınoğulları, Bizans ve Haçlılarla savaşarak gazâ yapıyorlardı.

Karesi Bey'in ölümüyle, oğulları arasındaki taht kavgasından yararlanan Orhan Bey bu beyliği Osmanlı sınırlarına kattı.

Önemi:

Anadolu, Türk birliğinin sağlanması yolunda bir adım atıldı.

Osmanlılar Karesi topraklarına sahip olarak, Marmara kıyılarına ve Çanakkale boğazına ulaştılar.

Osmanlılar Karesi Donanmasına sahip oldular.

Hacı İlbey, Evrenus Bey, Ece Halil gibi değerli Karesi komutanları Osmanlı hizmetine girdiler.

Osmanlılar Rumeli'ye geçmeyi düşünmeye başladılar.

Osmanlı, Aydınoğlu yakınlaşması Umur Bey zamanında oldu.

Adalar Denizi’nde fetih yapan Umur Bey, Osmanlılarla ortak hareket ederek başarılı sonuçlar aldı.

Aydınoğulları, 1390’da Yıldırım Bayezit döneminde Osmanlılara bağlandı.

Önemi:

Anadolu, Türk birliğinin sağlanması yolunda bir adım atıldı.

Adalar Denizi’nde fetih faaliyetleri Osmanlılara geçti.

Rumeli’ye geçiş kolaylaştı.

Türklerin Rumeli'ye Geçişi

Rumeli'ye Geçişi Kolaylaştıran Sebepler:

Osmanlıların Karesi topraklarına ve donanmasına sahip olması

Osmanlıların Hıristiyanlara ait topraklarda cihad ve gazâ yapma ideali.

Türkmenlere yurt bulma ihtiyacı.

Bizans'ın Balkan milletlerine karşı Orhan Bey’den yardım istemesi.

Bizans İmparatoru Kantakuzen Edirne'yi kuşatan Sırp ve Bulgarlara karşı Orhan Bey'den yardım istedi.

Orhan Bey bunun üzerine oğlu Süleyman Paşa'yı yardıma gönderdi. 

Edirne'yi kuşatan Sırp ve Bulgarları yenen Süleyman Paşa'nın yardımlarına karşılık Bizans, Gelibolu Yarımadası'ndaki Çimpe kalesini Osmanlılara verdi (1353).

Çimpe kalesi Osmanlıların Balkanlardaki fetihleri için önemli bir üs olmuştur.  

Orhan Bey Döneminde Rumeli'deki Fetihler

Orhan bey'in oğlu Süleyman Paşa Gelibolu'yu ele geçirerek Keşan, Malkara, Tekirdağ, Çorlu ve Lüleburgaz'ı fethetmiştir.

Murat Hüdavendigar Dönemi

Osmanlıların Rumeli'deki İskân Siyaseti

Fethedilen bölgelere Anadolu’dan Türk göçmenler yerleştirildi. Bundaki amaç göçmenleri yerleşik hayata zorlamak ve fethedilen yerlerin Türkleşmesini sağlamaktı. Bu göç gönüllü ve sürgün olmak üzere iki şekilde gerçekleştirildi.

Göçmenler, iskân yerlerine yakın bölgelerden seçilirdi. İklim şartlarının aynı olmasına dikkat edilirdi.

Göçmen aileler seçilirken özellikle anlaşmazlık içinde olan ailelerden birisi seçilirdi. Bundaki amaç kan davalarını engellemekti.

Göç eden ailelere toprak verilir ve bir süre vergi alınmazdı. Göç edenler yeni yerleşim yerlerini terk edemezlerdi.

Fethedilen yerlerdeki yerli halktan ayaklanma çıkarma ihtimali olanlar başka yerlere göç ettirilirdi.

Bir yerden göçmen alınırken o yerin üretim ve düzeninin bozulmamasına dikkat edilirdi.

İsti’malet sisteminin amacı fethedilen yerlerde Türk nüfusunu arttırmak ve Türk kültürünü yaymaktı.

Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Takip Ettiği İskân Siyasetinin Sonuçları:

Göçebe Türklerin yerleşik hayata geçmeleri sağlandı.

Fethedilen yerlere Türklerin yerleşmesi sağlanarak o bölgenin elde tutulması kolaylaştı.

Fethedilen yerlere Türk-İslam kültürü yayıldı.

Gayrimüslim halka hoşgörülü bir tavır sergilenerek Osmanlıya bağlılıkları sağlandı.

Ç. Bizans’ın Rumeli’den Kuşatılması ve Balkan Kavimleriyle İlk İlişkiler

Bizans-Batı Bağlantısının Kesilmesi

Orhan Bey döneminde Rumeli’deki Türk ilerleyişini durduramayan Bizans, Edirne’ye kadar olan toprakları Osmanlılara devretti.

Orhan Bey, Edirne’nin fethi için hazırlıklar yaparken vefat etti.

Orhan Bey'in ölümüyle yerine oğlu I.Murat (Hüdavendigar) geçti.   

Çatalca’ya Kadar Olan Yerlerin Ele Geçirilmesi

Orhan Bey’in ölümünü fırsat bilen Bizans, Osmanlılara saldırdıysa da Çorlu, Lüleburgaz tekrar fethedildi.

Çatalca’ya kadar olan yerler ele geçirildi.

Hacı İlbeyi ve Evrenus Bey’in fetihleriyle; İpsala, Dedeağaç, Malkara ve Dimetoka alındı. Bizans’ın batı ile olan bağlantısı kesildi.

Edirne’nin Fethi (1362)

Edirne fethedilerek daha sonra başkent yapıldı (1365).

Filibe alındı.

İstanbul’un Kuşatılması

İstanbul ilk olarak 1391 yılında Yıldırım Bayezit tarafından kuşatıldı.

Ancak Haçlıların harekete geçmesi üzerine kuşatmayı kaldırıp onları Niğbolu Savaşı’nda mağlup etti (1396).

İstanbul’u ikinci kez kuşattığında ise Doğu’da Timur tehlikesi ortaya çıktı.

Yıldırım Bayezit, anlaşmayı tercih ederek kuşatmayı kaldırdı.

2. Balkanlarda Genişleme

Sırpsındığı Savaşı (1364)

Osmanlılar X Haçlı Orduları (Sırplar, Bulgarlar, Eflaklar, Bosnalılar, Macarlar)

Sebep: Edirne ve Filibe'nin Osmanlıların eline geçmesi Sırp ve Bulgarları rahatsız etmiş, bunların papaya başvurmaları üzerine Balkan Devletlerinden oluşan (Sırp, Bulgar, Macar, Eflak-Boğdan ve Bosnalılar) bir Haçlı ordusu kurulmuştur.

Durum: Haçlı Ordusunu Hacı İlbey komutasındaki bir akıncı birliği ani bir baskın sonucu yok etmiştir.

Önemi:  Bu zaferle Balkan Devletleri üzerindeki Macarların etkisi kırılmış, Türklerin Balkanlardaki ilerlemeleri hız kazanmıştır.

Çirmen Zaferi 1371

Osmanlılar X Haçlı Orduları (Çoğunlukla Sırplar ve Bulgarlar)

Türklerin Balkanlardaki ilerleyişini durdurmak isteyen Haçlılar, Meriç ırmağı kıyında bir kez daha yenildiler.

Rumeli’nin büyük kısmı Türklerin eline geçti.

Bulgar Krallığı Osmanlılara bağlandı.

Kavala, Drama ve Serez alındı.

Ploşnik Bozgunu (1387)

Osmanlılar X Sırplar ve Bosnalılar

Bosna Kralının Karamanoğullarıyla işbirliğini cezalandırmak isteyen I. Murat, Timurtaş Paşa komutasındaki bir orduyu Balkanlara gönderdi. Osmanlı ordusu, Sırp ve Bosna ordusu tarafından pusuya düşürüldü, büyük kayıplar verildi.

Ploşnik olayından sonra Balkanlarda ittifak güçlendi. I. Murat Anadolu beylerinin de desteğiyle Balkanlara yeni bir sefere çıktı.

Kosova Savaşı (1389)

Osmanlılar X Haçlı Orduları (Sırplar, Eflâklar, Bosnalılar, Macarlar)

Sebep: Osmanlıların Balkanlarda ilerleyişini durdurmak için Sırp Kralı Lazar'ın öncülüğünde Haçlı ittifakının kurulması.
Sonuç: I. Murat komutasındaki Osmanlı ordusunun zaferiyle sonuçlandı. I. Murat şehit oldu.

Önemi:

Balkanların Türk yurdu olduğu kanıtlandı.

Sırplar, Osmanlı egemenliğine girdiler.

Yıldırım Bayezit Dönemi

Murat’ın yerine oğlu I. Bayezit geçti. Savaşlardaki ustalığından ötürü ona Yıldırım dendi.

Balkanlardaki ilerleme,

Tırnova (1393), Selanik (1394) fethedildi.

İstanbul kuşatıldı, alınamadı.

Niğbolu Savaşı (1396)

Sebepleri:
Kuşatma altında bulunan Bizans'ın Avrupa'dan yardım istemesi,

Macarların Osmanlıların Balkanlar'daki ilerleyişi karşısında papadan yardım istemesi.

Durum: Avrupa Devletlerinin ordularından oluşan (Macar, Fransız, Alman, İngiliz, Polonya, Venedik ve diğerleri) Haçlı ordusunun Niğbolu kalesini kuşatması üzerine, Yıldırım Bayezit İstanbul kuşatmasını kaldırarak, Niğbolu önlerinde Haçlı ordusunu yendi.

Önemi:
Bu zaferden sonra Bulgaristan tamamen Türk topraklarına katıldı.

Bu zafer Anadolu Türk Birliğinin sağlanmasında da etkili oldu.

Mısır'daki halife Yıldırım'a "Rum Diyarının Sultanı" unvanını verdi.

Osmanlı-Bizans Antlaşması

İstanbul’u tekrar kuşatan Yıldırım, bu defa Timur tehlikesinin belirmesi üzerine Bizans ile anlaşma imzalayarak kuşatmayı kaldırdı.

Bu antlaşmaya göre:

İstanbul'da Türk Mahallesi kurulacak ve bir cami yapılacak.

Türkler ticaret amacıyla serbestçe İstanbul'a girebilecek.

İstanbul'da Türklerin davalarına bakmak için kadı bulunacak.

Bizans Osmanlı Devletine vergi verecek.

Osmanlıların Anadolu’da Türk Siyasî Birliğini Kurması

Anadolu'da Türk birliğinin sağlama çabaları Orhan Bey zamanında başlatılmış, bu dönemde Karesi beyliği Osmanlılara bağlanmış, Ankara, Ahilerden alınarak Osmanlı topraklarına katılmıştı.

Murat devrinde beyliklerle akrabalık yoluyla dostluk kurulmaya çalışılmış, Germiyano-ğulları’ndan çeyiz olarak bazı topraklar alınmış, Karamanoğulları, düşmanca davranışlarını sürdürünce üzerine sefer düzenlenmiş, Hamitoğulları’ndan para karşılığı bazı topraklar satın alınmıştı.

Yıldırım Bayezit, Anadolu birliğini sağlamak için iki sefer düzenledi. Bu seferler sonucunda: Batı Anadolu'daki beyliklerden Germiyan, Aydın, Saruhan, Menteşe ve Hamitoğullarına son verildi. (1390)

Candaroğullarına son verildi. (1392)

Kadı Burhanettin Beyliği (Eretna devleti) ile yapılan Kırkdilim Savaşı’nda Osmanlı kuvvetleri yenildi. Şehzade Ertuğrul şehit oldu. Kadı Burhaneddin'in Akkoyunlu Devleti’yle yaptığı savaşta ölmesi üzerine bu beyliğin toprakları da Osmanlılara katıldı.

Ankara Savaşı’ndan İstanbul’un Fethine

15. yüzyıl başlarında Osmanlılar doğuda Memlûk ve Timur Devletiyle komşu olmuşlardı.

Timur Çağatay Hanlığına son vererek büyük bir devlet kurmuş, Altınorda devletinin parçalanmasına yol açmıştı.

İran, Irak ve kuzey Hindistan'ı topraklarına katıp, 1400 yılından itibaren Osmanlı topraklarına saldırmaya başlamıştı.

Ankara Savaşı

Savaşın Sebepleri

Yıldırım tarafından toprakları alınan Anadolu Beylerinin Timur'a sığınarak, onu kışkırtmaları

Timur tarafından toprakları alınan Irak hükümdarı Celayiroğlu Ahmet ve Karakoyunlu hükümdarı Kara Yülük Osman'ın Yıldırım'a sığınmaları

Timur'un Çin'e yapacağı sefer öncesinde arkasında güçlü bir devlet bırakmak istemeyişi

Timur'un Osmanlı'dan kabul edilemez istekleri.

Timur, Yıldırım Bayezit'dan Anadolu Beylerinin topraklarını iade etmesini, Celayiroğlu Ahmet ve Kara Yülük Osman'ın kendisine teslim edilmesini, Osmanlı Devletinin kendisine bağlılığını (Timur adına para bastırma, hutbe okutma) bildirmesini istemişti.

Durum: İki ordu arasında savaş, Ankara'da Çubuk ovasında yapıldı. Karatatarların ve Anadolu beylikleri askerlerinin saf değiştirmesi Osmanlı ordusunun savaşı kaybetmesine ve Yıldırım Bayezit'ın esir düşmesine neden oldu.

Ankara Savaşının Sonuçları:

İlk ve son kez bir Osmanlı padişahı savaşta esir düştü.

Osmanlı Devleti 11 yıl sürecek Fetret devrine girdi.

Anadolu Türk birliği yeniden bozuldu, beylikler yeniden kuruldu.

Balkanlar'da Osmanlı ilerleyişi bir süre durdu, hatta bazı topraklar kaybedildi.

Bizans'ın alınması 50 yıl gecikti

Kardeşler Arası Taht Kavgaları (Fetret Devri)

Timur'un asıl amacı kendisine rakip olabilecek büyük bir Osmanlı Devleti'nin oluşmasını engellemekti.

Bu nedenle savaşı kazandıktan sonra Anadolu Beylerinin topraklarını geri vererek, Anadolu Türk birliğini parçaladı.

Osmanlı ülkesini Yıldırım'ın oğullarına bıraktı ve Anadolu’dan çekildi.

Timur'un Anadolu'dan çekilmesinden sonra Yıldırım Bayezit'in 4 oğlu arasında başlayan ve 11 yıl süren taht kavgası dönemine Osmanlı Tarihi’nde Fetret Devri denir.

Kardeşler arasındaki mücadeleyi Çelebi Mehmet kazandı ve Anadolu’da Türk birliğini yeniden sağladı (1413).

Çelebi Mehmet’e Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu da denir.

Fetret Devri’nde Balkanlarda Fazla Toprak Kaybetmememizin Sebebi:

Osmanlının adil ve hoşgörülü yönetimi

Avrupa’daki Yüzyıl Savaşları.

Anadolu’da Siyasî Birlik Yeniden Sağlanıyor

Çelebi Mehmet ikinci kez Anadolu Türk birliğini kurma çalışmalarını başlatmış ve Saruhanoğulları’nı ortadan kaldırmıştır. Aydınoğulları’ndan İzmir’i almış, Karamanoğulları’yla mücadele etmiş, onları barışa zorladı.

Anadolu’da Timur yüzünden kaybedilen toprakları geri aldı (1415).

Şeyh Bedrettin İsyanı

Çelebi Mehmet döneminde meydana gelen bir isyandır.

Şehzade Musa’nın kazaskerliğini yapan daha sonra İznik’te göz hapsinde tutulan medrese âlimi Şeyh Bedrettin Rumeli’ye geçmiş, ortak mülkiyet ve eşitliği savunma iddiasıyla isyan etmiştir.

İsyan bastırılmış Şeyh Bedrettin öldürülmüştür (1420).

Dinî olmaktan öte daha çok sosyal içerikli bir ayaklanmadır.

Şehzade Mustafa İsyanı

Timur’un beraberinde Semerkant’a götürdüğü Şehzade Mustafa, Timur’un ölümünden sonra Anadolu’ya dönerek isyan etmişse de mağlup olarak Bizans’a sığınmıştır.

Mehmet Çelebi’nin 1421’de ölümü üzerine yerine oğlu II. Murat geçti.

Murat, Anadolu’da Türk birliğini yeniden sağlamak için harekete geçti.

Candaroğulları, Menteşe, Hamit, Aydın ve Germiyanoğlu Yakup Bey’in vasiyeti üzerine de Germiyanoğulları Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.

Karamanoğullarıyla mücadele edildi. Mağlup olan İbrahim Bey affedilerek beyliğinin başında bırakıldı.

4. Balkanlarda Sarsılan Osmanlı Egemenliğinin Pekişitirilmesi

Venedikle Mücadele

Osmanlı’daki taht kavgalarından faydalanan Venedik Dalmaçya kıyılarına yayılmıştı.

Venediklilerle ilk deniz savaşı yapıldı.

Bu tarihten itibaren denizlerde Osmanlı-Venedik rekabeti arttı.

Eflak alındı, Mora, Erdel ve Bosna’da Osmanlı otoritesi yeniden kuruldu.

Düzmece Mustafa Olayı

Taht değişikliğinden istifade ile Bizans’ın kışkırttığı Şehzade Mustafa’nın isyanı bastırılarak öldürülmüştür. (Düzmece Mustafa Olayı/1422).

İsyanı kışkırtan Bizans üzerine gidilerek İstanbul kuşatılmışsa da başarılı olunamamıştır.

Selanik, Venedik’ten alındı (1430).

Balkanlarda bulunan Yanya halkı, II. Murat’a başvurarak Osmanlı egemenliği altına girmek istediler.

1431 yılında Yanya Osmanlılara katıldı.

Bir taraftan Anadolu beylikleriyle mücadele eden Osmanlı Devleti diğer taraftan Balkanlar’da özellikle Erdel beyi Hünyadi Yanoş’un saldırılarını durdurmaya çalışan Osmanlılar, zor durumda kalmıştır.

Bu sebeple barış görüşmeleri yapılır.

1444’te Edirne Segedin Antlaşması imzalanmıştır.

Buna göre;

İki taraf arasında 10 yıl savaş yapılmayacak.

Tuna nehri sınır kabul edilecek.

Sırbistan yeniden kurulacak, fakat Osmanlı’ya vergi verecek

Eflak Macaristan’a bırakılacak, fakat Osmanlı’ya vergi verecektir.

Önemi:

Osmanlıların Haçlılarla imzaladığı ilk önemli antlaşmadır.

Edirne-Segedin Antlaşması sonrasında II. Murat, 12 yaşındaki oğlu II. Mehmet’i (Fatih) tahta geçirmiştir.

Kendisi de Manisa’ya çekilir.

Bu durum yeni bir haçlı ordusunun toplanmasına sebep olmuştur.

Varna Savaşı (1444)

Yeniden ordunun başına geçen II. Murat, Haçlıları büyük bir bozguna uğratmıştır.

Niğbolu’dan sonra toplanan ilk Haçlı ordusudur.

Ankara Savaşı’ndan sonra Osmanlıların eski gücüne ulaştığını gösteren ilk olaydır.

II. Kosova Savaşı (1448)

Sebepleri:
Bizans’ın ve papanın kışkırtması

Türkler’i Balkanlar’dan atma düşüncesi

Haçlıların Varna Savaşı’nın intikamını almak istemeleri

Hünyadi Yanoş ve Arnavut beyi İskender Bey’in gayretleriyle yeni bir Haçlı ordusu toplanması

Sonuçları:

Osmanlılar büyük bir galibiyet elde etmişlerdir.

Bir dönüm noktası özelliğindedir. Haçlıların son taarruzu, Osmanlıların son savunmasıdır. (II. Viyana kuşatmasına kadar)

Bizans’ın İstanbul’u kurtarmak için Haçlılar’dan yardım alma ümidi sona ermiştir.

Balkanlar’ın kesin bir Türk yurdu olduğu ve Türklerin Balkanlardan atılamayacağı anlaşılmıştır.

1451’de II. Murat’ın ölümüyle II. Mehmet, yeniden tahta geçmiştir. 

NOTLARIN DAHA KISALTILMIŞ HALİDİR AŞAĞIDADIR!!!

OSMANLI İMPARATORLUĞU

OSMAN BEY (1281-1326):

v    Osman Bey, Çobanoğulları’nın yıkılışına kadar onlara bağlı kaldı (1291). Bu tarihten itibaren Türkiye Selçuklularının uç beyi haline geldi.  

v    Osman Gazi, Ahi Şeyhlerinden Edebali’nin kızı ile evlenmiştir. Ahiler, Osmanlıların Anadolu’da kabullenmesinde önemli rol oynamıştır.

v    Osman Gazi’nin ilk önemli başarısı İnegöl Tekfurunu mağlup ederek Karacahisar’ı alması olmuştur (1291).

v    Karacahisar merkez yapıldıktan sonra tekfurlar ile mücadele devam etmiştir. 1298’de Bilecik, Yarhisar, İnegöl, 1300 yılında ise Yundhisar ve Yenişehir ele geçirilmiştir.

v    Selçuklu sultanı III.Alaeddin Keykubat’ın İlhanlı hükümdarının yanına gitmesinden sonra Anadolu’da iktidar boşluğu doğdu. Bu durumdan faydalanan diğer beylikler gibi Osman Bey de bağımsızlığını ilan etmiştir (1299).

v    Koyunhisarı(Bafeon)Savaşı 1302:

Osman Bey’in genişlemesine karşı Bizans’ın Tekfurları ile anlaşıp birlik göndermesi ile bu savaş yapılmıştır.

Not: Osmanlı ile Bizans arası ilk savaştır.

Not: Osmanlı Kite kalesini, Bursa’nın kuzeyi hariç her yerini ve İzmit’i kontrol altına aldı.

v    Orhan Bey 1321’de Mudanya’yı aldı.

v    Osman Bey dönemindeki fetih hareketleri gönüllü Türkmen birlikleri ile gerçekleştirildi. Bu dönemde düzenli ordu yoktu. 

v    Osman Bey zamanında ilk Osmanlı parası bastırıldı. Ancak devletin teşkilatlanması Orhan bey zamanında başladı.

ORHAN BEY (1326-1362):

v    Osman Bey’in vefatından sonra Orhan Bey Bursa’nın fethini tamamladı ve Bursa başkent yapıldı. Ekonomik yönden Osmanlı için önemli bir yer olmuştur.

v    Maltepe (Palekanon) Savaşı (1329):

ü    Akçakoca ve Abdurrahman Gazi; Kandıra, Aydos, Samandıra, Karamürsel kalelerini almışlardır.

ü    Osmnalılar Üsküdar’a kadar gelmiştir ve Bizans bu durumda harekete geçecektir.

Sebepler:

*Osmanlı ilerleyişini durdurmak,

*Osmanlı’nın eline geçen kaleleri geri almak,

*Bizans, İznik’i Osmanlı kuşatmasından kurtarmak amacı ile son defa büyük bir ordu gönderdi.

Sonuçlar:

*Anadolu’da Bizans’ın etkinliği sona erdi ve Osmanlı daha etkili hale geldi.

*İznik teslim olmuştur (1331), daha sonra Gemlik ve İzmit de fethedilmiştir (1337).

Not: Bu gelişmelerden sonra Kocaeli yarımadası tamamen Osmanlı hakimiyetine girdi.

Not: Savaş alanlarına yakın olduğundan İznik bir süre Osmanlıya başkentlik yapmıştır.

v    1335 de İlhanlılar’ın İran’daki hakimiyetleri sona erdi. İlhanlıların yıkılışı Osmanlıların bağımsızlığını pekiştirdi. Çünkü Osmanlı İlhanlılara vergi vermekte idi.

v    Karesioğulları beyliğinin Osmanlı’ya katılması (1345):

*Karesi Bey’in ölümü ile karışıklıklar çıkması Osmanlı’nın bu olaya el koymasına neden oldu. Orhan bey bu beyliğin büyük bölümünü ele geçirdi (1345). 1360 yılında Çanakkale ve çevresi alınınca Karesi beyliği tam olarak Osmanlıya katılmış oludu.

Sonuçları:

ü    Osmanlıların Rumeli’ye geçişi kolaylaştı.

ü    Osmanlı Donanma sahibi oldu.

ü    Bu beyliğin komutanları Osmanlı hizmetine girdi.

ü    Osmanlı, Adalar Denizine (EGE’ye) ulaştı.

v    Orhan Bey döneminde; Marmara adaları (1352), Bolu ve Ankara (1354) Osmanlı toprağı oldu.

v    BALKANLARDAKİ GELİŞMELER:

1341 de III.Andranikos’un ölümü ile Bizans’ta taht kavgaları başladı. Kantakuzen önce Aydınoğ. (1344’e kadar) sonra Osmanlıdan yardım istedi. Bu istek Türklerin Rumeli’ye geçişini kolaylaştıracaktır. Kantakuzen Osmanlıya üs olarak Bolayır yakınlarındaki Çimpe kalesini üs olarak vermiştir.  

I.MURAT DÖNEMİ (1362-1389):

v    I.Murat’ın hükümdarlığını tanımayan kardeşleri isyan etti. Bu karışık ortamdan faydalanan Karamanoğulları Ahileri kışkırtarak Ankara’nın elden çıkmasına sebep olmuştur. I.Murat Ankara’yı tekrar el geçirmiştir(1362).

v    I.Murat’ın oğlu I.Bayezid Germiyan-oğullarından bir kız ile evlendiği için çeyiz olarak Osmanlıya Kütahya, Tavşanlı, Emet, Simav verildi (1381). Osmanlı, Hamitoğulları ile komşu oldu.

v    Hamitoğullarından; Isparta, Yalvaç, Akşehir, Beyşehir, Seydişehir, Karaağaç 80.000 altın karşılığında satın alındı (1381). Karamanoğulları ile sınır olundu.

v    Karamanoğulları Beyşehir’i aldı. Bu durum savaşa sebep oldu (1387). Savaşı Osmanlı kazandı. Not: Taraflar arasında ilk barış yapıldı. Osmanlı ile Karamonoğlu arasında ilk ilişkiler I.Murat devrinde başlamış oldu. Karamanoğulları, Anadolu’da Osmanlı üstünlüğünü tanımış oldu.

v    Bu dönemde Anadolu Türk birliği çalışmaları hızlandı ve beylikler Balkanlardaki savaşlar için Osmanlıya asker desteği yapmışlardır.

v    Bu başarılar Memlukların Osmanlıya elçi göndermesine sebep olmuştur. Bu olay Anadolu’da siyasi üstünlüğün Osmanlıya geçtiğine kanıttır.

Edirne’nin Fethi (1362):

Sazlıdere Savaşı ile Bizans ve Bulgar kuvvetlerini yenen Osmanlı Edirne’yi ele geçirmiştir. Daha sonra Gümülcine ve Filibe ele geçirildi.

Not: Edirne ve Filibe’nin alınması Makedonya’da bulunan Sırplarla, Bulgarlar ve Bizans’ın bağlantısını kesti. Bundan sonra Osmanlılara Balkan Fetihlerinin yolu açılmıştır.

Not: Orhan bey döneminde Maltepe Savaşı ile Bizans’ın Anadolu’daki etkinliği sona erdi. I.Murat döneminde Çatalca’ya kadar Bizans topraklarının Osmanlının eline geçmesi üzerine Bizans’ın dünya ile karadan bağlantısı kesilmiştir. Bizans dış dünya ile ilişkilerini deniz yollarıyla kurmak zorunda kalmıştır.

Sırpsındığı Savaşı (1364):

Sebepleri:

* Osmanlı’nın Edirne ve Filibe’yi alarak Balkanlar’da ilerlemeleri.

* Sırp ve Bulgarların isteği ile Papa’nın Hıristiyan milletleri savaş için teşvik etmesi.

* Bizans’ın kara bağlantısının kesilmesi üzerine Hıristiyan milletlerinden yardım istemesi.

* Türklerin Balkanlara kesin olarak yerleşme politikasına karşılık Haçlıların Türkleri Balkanlardan atmak istemesi.

- Papa’nın teşviki ile Macar Kralı Layoş’un liderliğinde Sırp, Bulgar, Eflak, Bosna kuvvetlerinden oluşan bir ordu Osmanlıya saldırdı.

Not: Savaşta ölenlerin çoğu Sırp olduğu için bu savaşa “Sırpların kırıldığı” anlamına gelen Sırpsındığı adı verilmiştir. 

Sonuçları:

1.Osmanlıya karşı oluşturulan ilk Haçlı ittifakıdır.

2.Türklerin Balkanlardaki ilerlemesi hızlandı.

3.Savaş alanlarına yakın olan Edirne başkent oldu (1365).

4.Macarların Balkanlardaki etkisi azaldı. 1367 yılına kadar Trakya’nın fethi tamamlandı.

* Bulgarlar, Osmanlı hakimiyetini ve vergi vermeyi kabul etti (1368).

* Sırp kuvvetleri ise Meriç nehri kenarında yapılan Çirmen Savaşında Osmanlılara mağlup oldu. (1371)

* Sırplar vergi ve asker vermek şartıyla Osmanlı hakimiyetini tanıdılar (1374).

I.Kosova Savaşı (1389):

Sebepleri:

1.Osmanlı’nın Manastır, Sofya ve Niş’i alması.

2.Sırp, Boşnak, Hırvat, Arnavut ve Macar kuvvetleri Türklere karşı birleştiler.

* Lala Şahin paşa komutasındaki öncü kuvvetler Ploşnik denilen yerde Sırp ve Bosna kuvvetleri tarafından pusuya düşürüldü (1388).

* Haçlılar ile yapılan Kosova Savaşında Osmanlı galip gelmiştir (1389).

Sonuçlar:

1.I.Murat savaş meydanında gezerken bir Sırplı tarafından şehit edildi.

2.Osmanlılar tarafından Haçlılara karşı ilk büyük meydan savaşı kazanıldı ve Türklerin İslam dünyasındaki önemi arttı.

3.Balkanlarda Osmanlılar karşısında tek güç Macarlar kaldı.

4.Osmanlılar ilk defa bu savaşta sesinden faydalanmak amacıyla TOP’u kullandı.

5.Anadolu beylikleri ilk defa bu savaşta Osmanlıya yardımcı kuvvet gönderdi.

I.BAYEZİT(YILDIRIM) DÖNEMİ (1389-1402)

* Yıldırım Bayezid Osmanlı tarihinde ilk defa İstanbul’u karadan ve denizden kuşattı (1391). İkinci defa ise 1395 yılında kuşatmıştır. Boğazı kontrol altına almak için Anadolu hisarını yaptıracaktır. Haçlı kuvvetlerinin Bizans tarafından davet edilmesi ile Niğbolu kalesini kuşatmaları sonucu kuşatma kaldırıldı. Niğbolu savaşından sonra İstanbul tekrar kuşatıldı ve bu kuşatma 1401 yılının ortalarına kadar devam etti. Timur tehlikesinden dolayı Bizans’ın barış isteği kabul edildi. 1401 İstanbul Antlaşmasına göre;

* Osmanlıya verilen vergi 10bin düka altın olacak.

* İstanbul’da bir Türk mahallesi ve cami yapılacak,

* Türklerin davalarına bakmak için Kadı tayin edilecek. Müslümanlar ticaret için İstanbul’a girebilecek.

NOT: Osmanlı ile Bizans arasında imzalanan tek resmi antlaşmadır.

Balkanlardaki Gelişmeler:

         Eflak Voyvodasının Macarlarla birleşerek  Osmanlı sınırlarına girmesi üzerine Yıldırım Rumeli’ye geçti (1392). Macarlar geri çekildi, Eflak beyi Osmanlılara vergi vermeyi kabul etti. Yıldırım Bulgar Krallığına son verdi (1393). Ayrıca Selanik Osmanlıların eline geçti (1394).

Niğbolu Savaşı (1396):

Nedenleri:

1.İstanbul kuşatması nedeni ile Bizans Avrupa’dan yardım istedi.

2.Papanın Hıristiyan dünyasını kışkırtması.

3.Osmanlı’nın, Bulgar krallığını alması ile Orta Avrupa’yı tehdit etmesi.

4.Osmanlıların Bosna ve Arnavutluk’a akınlar yaparak buralara yerleşmek istemesi.

Haçlı Ordusu: Macar, Fransa, İngiltere, İskoçya, Almanya, Hollanda, Avusturya, İtalya, İsviçre ve Güney Avrupa kuvvetleri.  

Sonuçları:

1.Osmanlılar Avrupa’da büyük bir başarı elde etti. Bu başarı, Ankara savaşından sonraki karışık dönemde bile Balkanlarda isyan çıkmamasının sebebidir.

2.Mora Despotluğu Osmanlı egemenliğini tanımıştır.

3.Mısırdaki Abbasi halifesi Yıldırım Bayezid’i Anadolu sultanı ilan etmiştir.Bu durum Osmanlının Anadolu beylikleri üzerindeki etkisini arttırmıştır ve Türk birliğinin sağlanmasını kolaylaştırmıştır.

4.Eflak ve Bosna’ya akınlar yapılmış ve Bulgar krallığı tamamen son buldu.

Anadolu’daki Gelişmeler:

 Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları ve Saruhanoğulları Osmanlıya bağlandı (1390).

Antalya alınarak Hamitoğulları Osmanlının eline geçti (1392).

         Germiyanoğulları alındıktan sonra Kütahya merkezli Anadolu beylerbeyliği kuruldu.  

Karamanoğulları’nın Osmanlılara Katılması:

         I.Murat’ın şehit edilmesini fırsat bilen Karamanoğulları Osmanlı topraklarına saldırdı. 1391 de Yıldırm Bayezid Karaman Seferine çıkarak Karamanoğlu Alaeddin Ali Beyi mağlup etti ve aralarında barış yapıldı.

         Yıldırım, Niğbolu Savaşı sırasında yeniden saldıran Karamanoğullarını Osmanlı topraklarına kattı (1397).

* 1392 de Candaroğulları, 1398 de Kadı Burhaneddin beyliği Osmanlı topraklarına katıldı.

* Malatya ve Elbistan Osmanlının eline geçti. Bundan dolayı Osmanlı-Memluk ilişkileri bozuldu.

Yıldırımın Anadolu Faaliyetlerinin Sonuçları:

* Anadolu Türk birliği büyük ölçüde sağlandı.

* Osmanlı Devletinin sınırları Fırat’a kadar genişledi.

* Batı ve Orta Anadolu Osmanlı egemenliğine girmiş, Timur ile Osmanlı devleti karşı karşıya geldi.

* Osmanlı Devleti ile Akkoyunlular, Memlükler ve Dulkadiroğulları’nın arası açılmıştır.

* Sahillerdeki beyliklerin Osmanlılara katılması Osmanlı denizciliğinin güçlenmesini sağlamıştır.

* Pontus Rum ile sınır olunmuştur.

Ankara Savaşı (1402):

* Timur’un batıya doğru yaptığı seferler sonucunda İran ve Irak ele geçirilmiş, Altınorda Devleti zayıflamış ve yıkılmıştır.

* Yıldırım Bayezid’den kaçan beyler Timur’a sığınmışlardır.

Sonuçları:

* Beylikler yeniden kuruldu (Anadolu Türk birliği bozuldu).

* Balkanlarda Türk ilerleyişi durdu.

* Bayezid’in çocukları arasında taht kavgaları başladı.

* Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirdi.

* Fetret Devri başladı.

NOT: Osmanlı, sağlam devlet örgütü sayesinde kısa zamanda toparlanacaktır.

FETRET DEVRİ (1402-1413):

* Şehzade Musa tarafından İstanbul kuşatılmıştır.

* Hoşgörülü ve adil bir politika uygulanması Balkanlarda isyan çıkmasını önlemiştir.

* Avrupa’dan saldırı olmamasının sebebi Yüzyıl savaşlarıdır.

I.MEHMET (ÇELEBİ) (1413-1421):

* Devletin ikinci kurucusu kabul edilir.

* Anadolu Türk birliğini kurmak için çalışmalara başlandı.

* Şehzade Mustafa Çelebi, Bizans’ın da yardımı ile isyan etti, başarılı olamadı.

* Şeyh Bedreddin ayaklanması çıktı.Yakalandı ve idam edildi (1420). Dini ve Sosyal içerikli bir ayaklanmadır.

* Samsun ve civarı alındı. Böylece Akkoyunlular ve Karakoyunlular ile komşu olundu.

* Venedik ile deniz savaşı yapıldı fakat başarısız olundu.

                                    

II.MURAT (1421-1451):

* Mustafa çelebi isyan etti fakat tekrar başarısız oldu.

* Anadolu Türk birliği sağlanmaya çalışıldı. Aydınoğulları ve Menteşeoğullarının egemenliğine son verildi, Germiyanoğulları toprakları miras yolu ile Osmanlı Devletine katıldı.

* Osmanlı tarihinde üçüncü kez İstanbul kuşatıldı. Venedikliler ile savaşıldı.

* II.Murat, Haçlılar ile savaşmak istemedi. 1444’te Edirne-Segedin Antlaşması imzalandı.(Haçlılar ile imzalanan ilk antlaşmadır).

NOT: Osmanlı’nın bir yenilgi sonunda imzaladığı ilk antlaşmadır, II.Murat tahtı 13 yaşındaki oğlu II.Mehmet’e bıraktı.

NOT: Osmanlı tarihinde, imzalandığı halde uygulanmayan ilk antlaşmadır (Çünkü kısa bir süre sonra savaşlar yeniden başlayacaktır).

* Antlaşmadan sonra Osmanlı tahtına II.Mehmet geçti. Haçlılar bu fırsatı değerlendirmek için antlaşmayı bozarak saldırıya geçtiler. II.Murat devletin başına geçti ve 1444 Varna Savaşında Haçlıları yenilgiye uğrattı.

Not: Osmanlı’nın İslam dünyasındaki saygınlığı arttı ve Balkanlardaki hakimiyetin güçlenmesine sebep oldu.

* II.Murat Macarların önderliğinde oluşturulan Haçlı ittifakını II.Kosova Savaşında mağlup etti (1448).Sonuçlar:

*  Balkanlarda Osmanlı hakimiyeti kesinleşti.

* Dönüm noktasıdır. Haçlıların son taarruzu, Osmanlı’nın son savunmasıdır. (II.Viyana kuşatmasına kadar).

NOT: II.Murat, tahtı kendi isteği ile oğluna bırakan ilk Osmanlı hükümdarıdır. II.Murat iki kere tahta geçmiştir. 

                                      

OSMANLI KÜLTÜR MEDENİYETİ (KURULUŞ)

Osmanlı Vergi Sistemi:

A. Şer’i Vergiler (Dini, Kur’an a dayalı):

* Öşür (Aşar): Müslümanlardan alınan toprak ürünü vergisidir. Ürünün 1/10u oranındadır.

* Haraç: Müslüman olmayanlardan (gayrimüslimlerden) alınır. 1/5 oranındadır.

* Cizye (Kelle, baş vergisi): Müslüman olmayan erkeklerden askerlik yapmadıkları için alınan vergidir.

B. Örfi Vergiler (Padişah iradesi ile):

Çift Resmi: Reayanın (köylü) sipahiye (tımar beyi) ödediği toprak vergisidir.

Çiftbozan: Toprağını izinsiz olarak terk eden yada 3 yıl üst üste ekmeyenden alınan vergidir.

Avarız: Olağanüstü hallerde, divanın kararı ve padişahın emri ile toplanan vergilere denir.

Yönetim Birimi	Yönetici
Eyalet	Beylerbeyi
Sancak	Sancakbeyi
Kaza	Kadı
Köy	Tımar Beyi

Lonca Sistemi:

* Osmanlı devletinde, esnaf ve sanatkarların dayanışma amacıyla kurdukları örgütlerdir. Loncada çırak ve kalfalara eğitim verilmiştir.

* Fiyat ve kalite kontrolü yaparak, hem üretici hem tüketici korunur.

www.sosyalbilimler.biz

OSMANLI EKONOMİSİ

GELİRLER:

• Savaş Ganimetleri
• Cizye Vergisi
• Haraç Vergisi
• Öşür (Aşar) Vergisi
• Müsadere
• Ağnam Vergisi
• Avarız Vergisi
• Gümrük Vergisi
• İhracat gelirleri
• İltizam gelirleri
• Bağlı beyliklerin ödediği vergiler
• Savaş Tazminatları
• Tarım Gelirleri
• Orman, tuzla, maden gelirleri
• Çiftbozan Vergisi

GİDERLER:

• Saray Masrafları
• Savaş Harcamaları
• Ulufe ve Cülus ödemeleri
• Savaş Tazminatları
• İthalat Harcamaları
• Maaşlar
• Islahat giderleri

OSMANLI ORDUSU

Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler):

• Tımar (dirlik) sistemine dayanır.
• Devletten maaş almazlar.
• Toprağa dayalı bir sistemdir.
• Devletin para harcamadan oluşturduğu bir ordudur.
• Genelde atlı askerlerden oluşur.
• İstanbul dışında bulunurlar.
• Ordunun kanatlarını oluştururlar.
• Sadece savaş zamanı asker, diğer zamanlarda çiftçidirler.

Kapıkulu Ordusu (Kullar):

• Pençik ve Devşirme sistemine dayanır.
• İstanbul’da bulunurlar ve ordunun merkezini oluştururlar.
• Padişahı koruyan  birliklerdir.
• Profesyonel ve sürekli askerlerdir. 
• Üç ayda bir ULUFE adı verilen maaşı alırlar.
• Padişah değişikliğinde CÜLUS bahşişi alırlar.
• I.Murat döneminde kurulmuş ve II.Mahmut döneminde kaldırılmıştır.
Yeniçeriler bu gruba mensupturlar.

DİVAN ÜYELERİ:

Vezir-i Azam: Başbakan

Kazasker: Adalet Bakanı

Defterdar: Maliye Bakanı

Nişancı: Tuğracı, tımar dağıtıcısı

Şeyhülislam (Müftü): Ulemanın başı

Reisülküttab: Dışişleri bakanı

Kaptan-ı Derya: Donanma komutanı

Yeniçeri Ağası: İstanbul’un güvenliğinden sorumludur. 

OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ

İstanbul’un Fethinden, Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümüne kadar olan dönemdir.

* II.Mehmet (Fatih)        1451-1481

* II.Bayezid                    1481-1512

* I.Selim (Yavuz)           1512-1520

* I.Süleyman (Kanuni)   1520-1566 (46 yıl)

* II.Selim (Sarı Selim)   1566-1574

* III.Murat                    1574-1595

FATİH SULTAN MEHMET DÖNEMİ

İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453):

Sebepleri:

*Anadolu - Rumeli toprak bağlantısını kesmesi.

* Rumeli güvenliğinin sağlanmak istenmesi.

* Bizans entrikaları (Haçlı ittifakları, şehzade ve Anadolu beyliklerini kışkırtmaları)

* Stratejik bir bölge olması.

* Hz.Muhammed’in hadisindeki müjdeye ulaşmak istenmesi.

Osmanlı’nın Hazırlıkları:

* Bizans’a, Karadeniz’den gelebilecek yardımı engellemek için, Anadolu Hisarı’nın(Güzelce hisar) karşısına Rumeli Hisarı (Boğaz Kesen) yaptırılmıştır.

* Bizans’ın Silivri ve Vize kaleleri alındı.

* Büyük toplar döktürüldü.

* Surlara tırmanmak için tekerlekli kuleler yaptırıldı.

* Karaman oğulları itaat altına alındı.  

* Balkan devletleri ile saldırmazlık antlaşmaları yapıldı.

Bizans’ın Hazırlıkları:

* Sur ve Kaleler yeniden elden geçirildi, tamir edildi.

* Haliç’in ağzı eski gemiler ve zincirlerle  kapatıldı.

* Grejuva (Rum Ateşi) denilen  silahların sayısı arttırıldı.

* Avrupa devletlerinden yardım istendi.

Kuşatmanın Gelişimi:

- 72 parça gemi karadan haliç’e geçirildi.

- 53 günlük kuşatmadan sonra alındı.

Surlara Türk bayrağını ilk diken Ulubatlı Hasan oldu.

Sonuçlar: 

Türk Tarihi Bakımından:

* II. Mehmet “Fatih” unvanını aldı.

* İstanbul, Osmanlı’nın Başkenti oldu.

* İstanbul boğazı  ve Karadeniz ticaret yolu Osmanlı’nın eline geçti.

* Rumeli’nin güvenliği sağlandı.

* Anadolu ve Rumeli’nin bağlantısı sağlandı.

* Osmanlı Kuruluş Dönemi bitti, Yükseliş dönemi başladı.

Dünya Tarihi Bakımından:

* Doğu Roma yıkıldı.

* Doğu Ticaret yolları Osmanlı eline geçtiği için Avrupalılar yeni yollar aradı ve Coğrafi keşiflere sebep oldu.

* Rönesans hareketlerine zemin hazırladı.           * Surların yıkıla bileceği anlaşıldı. Avrupa’da feodalite zayıfladı. Krallıklar güçlendi.

* Ortodoksluk Osmanlı himayesine girdi.

* Orta çağ sona erdi, Yeni çağ başladı.

* Avrupalı devletler, İstanbul’da ilk sürekli elçiliklerini kurdu.

Balkanlarda (Rumeli) Alınan Yerler:

* Sırbistan ( Belgrat hariç)   1459

* Mora Yarımadası               1460

* Eflak ve Boğdan                1462-1476

* Bosna-Hersek                    1463-1465

* Arnavutluk                         1479

Not: Bu devirde Osmanlı sınırı Balkanlarda Tuna Nehrine kadar ulaştı.

Anadolu da Alınan Yerler:

* Amasra (Cenevizlilerden)     (1459)

* Sinop (Candaroğulları)          (1460)

* Trabzon, Trabzon Rum İmparatorluğu sona erdi   (1461)

* Konya ve Karaman (Karamanoğulları) (1466)

Otlukbeli Savaşı (1473):

* Osmanlı X Akkoyunlu

Sebepleri:

* Uzun Hasan’ın Karamanoğullarına yardım etmesi.

* Akkoyunlular’ın Venediklilerle anlaşması.

* Akkoyunlular’ın Osmanlı’dan Sivas ve Trabzon’u istemesi.

* Fatih’in, doğu sınırının güvenliğini sağlamak istemesi.

Sonuçları:

* Osmanlı kazandı.

* Doğu Anadolu’nun güvenliği sağlandı.

* Akkoyunlu’nun yıkılmasına zemin hazırlandı.

Denizlerdeki Faaliyetler:

Ø    Ege Adaları: Limni, Eğriboz, Taşoz, Semadirek, İmroz, Midilli.

Ø    Yunan Adaları: Kefalonya, Ayamavra, Zanta adaları.

Ø    Kırım’ın Fethi (1475): Karadeniz Türk gölü oldu.

Ø    Rodos kuşatması ve Otranto’nun fethi (1480).

Osmanlı Venedik Savaşları (1463-1479):

İmtiyazlar Antlaşması (1479):

v    Her iki taraf aldıkları yerleri geri verecek.

v    Kroya ve İşkodra kaleleri Osmanlılarda kalacak.

v    Arnavutluk, Mora, Dalmaçya kıyılarının bir kısmı Venediklilere bırakılacak.

v    Venedik yıllık vergi ve savaş tazminatı ödeyecek. Buna karşılık;

-                  Venedik, İstanbul’da balyoz (elçi) bulundurabilecek.

-                  Venedik, Osmanlı sularında serbest ticaret yapabilecek.

-                  Osmanlıdaki Venediklilerin davalarına kendi hakimleri bakacak.

-                  Venedik bayrağı taşıyan gemilere saldırılmayacak.

NOT: İlk imtiyazlar Fatih tarafından ticareti geliştirmek ve Hıristiyan birliğini parçalamak amacıyla Venediklilere verildi.

Diğer Gelişme ve Özellikler:

§     Osmanlı yükseliş dönemine girmiş ve imparatorluk olmuştur.

§     Mevcut kanunlar toplanıp Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi) çıkarılmıştır.

§     Buna göre devletin devamı için “kardeş katline” izin verilmiştir.

§     Böylece devlet merkeziyetçi bir yapıya kavuşmuştur.

§     Divana padişah yerine sadrazam başkanlık yapmaya başlamıştır.

§     Fatih camii ve yanına Sahn-ı Seman Medreseleri inşa edilmiştir.

§     Klasik Osmanlı mimari üslubu ortaya çıkmıştır.

§     Cülus Bahşişinin dağıtılması gelenek haline gelmiştir.

§     İlk altın para bastırıldı.

II.BAYEZİD DÖNEMİ

Cem Sultan Olayı:

Fatih’in ölümünden sonra küçük oğlu Cem sultanın Bursa’da hükümdarlığını ilan etmesi ile bu sorun ortaya çıktı. II.Bayezid’e yenilen Cem önce Memluklara sonra Rodos (Saint Jean) şövalyelerine sığındı ve oradan Papa’ya teslim edildi. 1495 yılında ölmesi ile sorun kendiliğinden çözüldü.

NOT: Cem Sultan olayına; Memluklar, Karaman beyleri, Dulkadiroğulları, Rodos Şövalyeleri ve Papalık karıştığı için sorun devletlerarası (uluslar arası) bir soruna dönüşmüştür. Bu olayı öteki şehzade olaylarından ayıran en önemli özellik budur.

NOT: 1483’te Cem Sultan olayına karışan, Aksaray’da yaşayan Karaman beyleri İstanbul’a sürüldüler. Böylece İstanbul’daki Aksaray semti oluştu. İstanbul’da Müslüman sayısı arttı ve Karaman beyleri denetim altında tutulmaya başlandı.

Karamanoğulları’nın Yıkılması (1483):

Karamanoğullarına kesin olarak son verildi.

Boğdan’ın Fethi’nin Tamamlanması (1484):

Kili ve Akkerman alınarak Boğdan’ın fethi tamamlanmıştır.

NOT: Böylece Kırım ile kara bağlantısı sağlanmış ve Lehistan ile ilk ilişkiler başlamıştır.

Osmanlı-Memluk Savaşları (1485-1491):

Sebepleri:

*   Fatih zamanından beri devam eden Hicaz su yolları meselesi.

*    Cem Sultan’ı kışkırtmaları.

* Ramazan ve Dulkadiroğulları üzerinde hakimiyet mücadelesi.

*    Karamanoğulları’nı desteklemeleri.

* Hindistan’dan gönderilen hediyelere Memlüklerin el koymaları.

- Savaşlardan kesin bir sonuç alınamamıştır. Ramazanoğulları beyliği toprakları Harameyn Vakıf toprağı olduğu için Memlüklü nüfuzuna bırakılmıştır.

Osmanlı-Venedik Savaşları (1499-1502):

Osmanlı; Modon, Koron, İnebahtı ve Navarin’i almıştır.

Osmanlı-İran ilişkileri:

Şah İsmail 1502’de Akkoyunlu devletini yıkarak Şii-Safevi devletini kurmuştu. Şah İsmail’in Anadolu’ya gönderdiği adamlar ayaklanmalar çıkarmıştır. (Şahkulu isyanı uzun süre bastırılamadı).

Şehzade Selim’in İsyanı: Trabzon Sancak beyi Yavuz, Rumeli’de sancak beyliği istemişse de verilmemiş ve isyan etmiştir. Başarılı olamamış fakat ordunun (yeniçerilerin) hayranlığını kazanmıştır. Ordunun baskısı üzerine II.Bayezid Yavuz’u tahta geçirmek zorunda kalmıştır.

II.BAYEZİD

 

AHMET             KORKUT      SELİM(YAVUZ)

  Amasya              Manisa                  Trabzon

(Bürokrasi)          (Ulema)                  (Ordu) 

YAVUZ SULTAN SELİM

Şehzadeler Sorunu

Yavuz, kardeşleri ve yeğenlerini ortadan kaldırarak rakipsiz olarak tahtta kaldıktan sonra asıl amacı olan Safevi tehlikesini önlemek için sefere çıkmıştır.

Çaldıran Savaşı (1514):

Şah İsmail’in Anadolu’da Şiiliği yayması ve isyanlar çıkarması karşısında İran üzerine bir sefer düzenleyen Yavuz, Çaldıran’da teknik üstünlüğünün de etkisi ile büyük bir zafer kazanmıştır.

Sonuçları:

* Sefevi tehlikesi ve Şii tehdidi bir süre için engellendi.

* 1515 Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğullarına son verildi.

NOT 1: Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır.

NOT 2: Memluklar ile sınır komşusu olundu.

 Osmanlı-Memluk Savaşları (1516-1517):

Sebepleri:

* Memlukların Safevi ile iş birliği yapması.

* Ramazanoğulları üzerinde hakimiyet mücadelesi.

* Yavuz’un İslam dünyasında birliği sağlamak istemesi.

* Baharat yolunu ele geçirmek istemesi.

Sonuçları:

* 1516 Mercidabık, 1517 Ridaniye savaşları ile Suriye, Filistin, Kudüs, Mısır ve savaşılmadan Hicaz ele geçirildi.

* Memluklar yıkıldı.

* Halifelik Osmanlılara geçti.

* Osmanlı devlet yönetiminde dini özellik önem kazandı. Teokratik bir yapıya kavuşmuştur.

* Çok büyük ganimetler elde edilmiş ve hazine altın ile dolmuştur.

* Baharat yolu Osmanlı’nın eline geçmiştir.

* Kutsal emanetler Osmanlı koruyuculuğuna geçmiştir.

* İslam dünyasında birlik sağlanmıştır.

* Venedikliler Kıbrıs için ödediği vergiyi Osmanlıya ödemeye başlamıştır.

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ

İç İsyanlar:

* Canberdi Gazali İsyanı (1521): Şam-Siyasi

* Ahmet Paşa İsyanı (1524)  : Mısır-Şahsi

* Baba Zünnun İsyanı (1526): Yozgat-Ekonomik

* Kalenderoğlu İsyanı (1527): Karaman-Dini

BATI SEFERLERİ:

Belgrat’ın Fethi (1521): Orta Avrupa’nın kapıları Osmanlılara açılmıştır.

Mohaç Meydan Muharebesi (1526):

Macar Kralı Layoş’un çalışmaları sonucu Kanuni sefere çıkarak Macaristan’ı Osmanlıya bağladı. Erdel beyi Yanoş, Macar kralı yapıldı.

NOT: Bu durum Osmanlı-Avusturya ilişkilerinin bozulmasına sebep olacaktır.

I.Viyana Kuşatması (1529):

Ferdinand’ın Yanoş’un krallığını kabul etmeyerek saldırması üzerine Kanuni yeni bir sefere çıktı.

NOT: Ferdinand karşısına çıkmayınca Viyana’yı kuşatmış fakat ordunun hazırlıksız olması ve kış mevsiminin gelmesi ile başarılı olunamamış.

Alman Seferi (1532):

Ferdinand’ın tekrar Macaristan’a saldırması üzerine meseleye köklü çözüm bulmak amacıyla Kanuni, Şarlken üzerine sefere çıkmıştır. Karşısına hiçbir ordu çıkmamıştır. Ferdinand’ın barış teklifini İran sorunu yüzünden kabul etmiştir. 1533 İstanbul Antlaşmasına göre:

* Ferdinand Yanoş’un Macar krallığını kabul edecek.

* Avusturya kralı protokolde Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak.

* Avusturya yıllık vergi ve savaş tazminatı ödeyecek.

NOT: Avusturya ile yapılan ilk antlaşmadır. Osmanlı Avusturya’ya üstünlüğünü kabul ettirmiştir.

Macaristan’ın Osmanlı Topraklarına Katılması (1541):

Ferdinand, Yanoş’un oğlu Sigismund’un Macar krallığını kabul etmeyerek saldırınca sefere çıkan Kanuni Macaristan’ı 3 parçaya bölmüştür.

MACARİSTAN

 

Asıl Macaristan      Erdel        Küçük bir kısmı        

     (Budin)          (Sigismund’a)   (vergi karşılığı 

(Osmanlı’ya)                                 Avusturya’ya)

Zigetvar Seferi (1566):

Ferdinand’ın yerine geçen oğlu Maximilyen’in saldırısı üzerine Kanuni 13. ve son seferine çıkmıştır. Kale fethedilmeden bir gün önce ölmüş, kalenin fethini gerçekleştiren Sokullu Mehmet Paşa sefere devam etmeyerek geri dönmüştür.

FRANSA İLE İLİŞKİLER:

Kanuni, Şarlken’in Avrupa’da tek güç olmasını engellemek amacı ile bir taraftan Reform hareketlerini destekler iken diğer taraftan yaptığı seferler ile Fransa Kralı Fransuva’yı kurtarmış ve hatta Şarlken karşısında güçlü tutabilmek için ekonomik ayrıcalıklar verilmiştir.

1535 Kapitülasyon Antlaşmasına göre;

* Fransızlar Osmanlı sularında serbestçe ticaret yapabilecek.

* Fransız tüccarlardan düşük gümrük vergisi alınacak.

* Osmanlı ülkesindeki Fransızların kendi aralarındaki davalara Fransız hakimler bakacak.

* Osmanlı vatandaşları ile sorun yaşarlar ise Osmanlı mahkemeleri bakacak fakat tercüman bulundurabilecekler.

* Aynı haklardan Osmanlı devleti de yararlanabilecek.

*** Bu antlaşma iki hükümdar hayatta kaldığı sürece geçerli olacak.

NOT: 1740 yılında I.Mahmut zamanında kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

Osmanlı-İran ilişkileri (1534-1555):

* Kanuni’nin Avrupa ile ilgilenmesinden faydalanan İran, sınırda karışıklıklar çıkarmıştır. İran üzerine 3 sefer düzenleyen Kanuni İran’ı ortadan kaldırmayı düşünürken gelen elçiler ile antlaşma yapmaya razı olmuştur.

1555 Amasya Antlaşması:

Bağdat, Nahcıvan, Erivan Osmanlıya kalmıştır.

NOT: İran ile yapılan ilk resmi antlaşmadır.

HİNT DENİZ SEFERLERİ (1538-1553):

Hint Müslümanlarının yardım isteği, bölgedeki Portekiz üstünlüğüne son vermek, Kızıldeniz’de yeniden üstün konuma gelebilmek için 4 sefer düzenlenmiştir. 1538-Hadım Süleyman Paşa, 1551-Piri Reis,1552-Murat Reis, 1553-Seydi Ali Reis seferleri gerçekleştiren kaptanlardır.

* Seferlerden istenilen başarı elde dilememiştir.

Bunun sebebi:

-                  Osmanlı kaptanlarının tecrübesizliği,

-                  Donanmanın okyanuslara dayanıklı olmaması,

-                  Hint Müslümanlarından gereken desteğin alınamaması,

* Yemen, Aden, Arap yarımadası, Maskat hakimiyet altına alınmış. Kızıldeniz ve Basra körfezi Osmanlı denetimine alınmıştır.

DENİZLERDEKİ GELİŞMELER:

Rodos’un Fethi (1522): Ege denizinin güvenliği sağlandı.

Cezayir’in Alınması (1533): Barbaros’un Kaptan-ı Derya olması ile savaşılmadan Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Prevze Deniz Zaferi (1538): Şarlken’in oluşturduğu Andrea Dorya komutasındaki Haçlı donanması mağlup edilmiştir. Akdeniz Türk gölü olmuştur.

Nis Seferi (1543): Fransa’ya yardım amacı ile mücadele edilmiştir.

Trablusgarb’ın Fethi (1551): Sen Jan Şövalyelerinden Turgut Reis almıştır.

Cerbe Savaşı (1559):  

Turgut reis ile Andrea Dorya arasında oldu. İspanyolların elindeki Cerbe adası alındı.

Malta Kuşatması (1565): Sen Jan Şövalyelerinin elinde olan ada kuşatılmışsa da Turgut Reis’in şehit düşmesi üzerine kuşatma kaldırılmıştır.

SOKOLLU MEHMET PAŞA (1564-1579):

Sakız Adasının Fethi (1568): Cenevizlilerden Piyale Paşa almıştır. Ege’deki Türk hakimiyeti pekişti.

Yemen’in Fethi (1568-1570): Koca Sinan paşa yeniden almıştır.

Kıbrıs’ın Fethi (1571): Venediklilerden Kıbrıs’ın alınmasıyla Doğu Akdeniz tamamen Osmanlı egemenliğine girmiş, İnebahtı Savaşına sebep olmuştur.

İnebahtı Savaşı (1571): Venedik öncülüğündeki Haçlı donanmasıyla yapılan savaşta Osmanlı donanması imha edilmiş, fakat altı ay içinde yeni bir donanma inşa edilmiştir.

Tunus’un Fethi (1574): Osmanlı’nın İnebahtı bozgunundan sonra Akdeniz’de üstünlüğünü devam ettirdiğinin anlaşıldığı savaştır. İspanyollardan alınmıştır.

Lehistan’ın Osmanlı Himayesine girmesi (1575): Erdel Prensini kral seçtiren Sokullu, böylece Lehistan’ı himaye altına almış oldu.

Vadi’üs Seyl Savaşı: Fas Osmanlı himayesine girmiş, Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır. Portekizliler denizlerdeki üstünlüklerini İngilizlere kaptırmışlardır.  

KANAL PROJELERİ

Don-Volga Kanal Projesi

* Ruslar’ın Karadeniz’e inmelerini ve Kırım’a saldırmalarını önlemek.

* Kafkas hanlıklarını hakimiyet altına almak.

* Orta Asya Türkleri ile doğrudan irtibata geçmek.

* İpek yolunu canlandırmak.

* İran’ı kontrol altında tutmak,

amaçları ile yapılmak istenmişse de tamamlanamamıştır.

NOT: Ayrıca bu dönemde gündeme gelen Süveyş ve Marmara kanal projeleri de gerçekleştirilememiştir