TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ (10.-13. YÜZYILLAR)
Türklerin İslamiyet’e Girmeleri
*Türkler ile Müslümanlar Hz.Ömer döneminde İran’ın fethiyle sınır komşusu olmuşlardır.
*Hz.Osman döneminde Türkler ile Müslümanlar arasında ilk kez savaşlar başlamıştır.
*Emeviler döneminde bu savaşlar devam etmiş ve Emevilerin Arapları diğer Müslümanlardan
üstün tutmaları ve Türklere karşı son derece sert davranmaları nedeniyle bu dönemde Türkler arasında İslamiyet yayılmamıştır.
*Abbasiler döneminde özellikle 751 Talas Savaşı’ndan sonraki dönemde Türklerle Araplar arasındaki savaşlar sona ermiş ve İslamiyet Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır.
Talas Savaşı (751) (Abbasiler-Çinliler)
Bu savaştan sonra İslamiyet Türkler arasında yayılmaya başlamıştır ve bu savaş Türk-İslam Tarihi'nin başlangıcı olmuştur.
*İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyları sırasıyla Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleridir.10. yüzyılın başlarında Oğuzlar, daha sonra da İtil(Volga) Bulgarları İslamiyeti kabul ettiler.
Türklerin İslamiyeti Kabul Etmelerini Kolaylaştıran Etkenler
-İslamiyetteki Allah inancı ile Türklerdeki Gök Tanrı inancı arasındaki benzerlik.
-İslamiyetteki Cihad düşüncesi ile Türklerdeki Cihan hakimiyeti düşünceleri arasındaki benzerlik.
-Her iki inanç sisteminde de ahiret düşüncesinin olması.
-İslamiyetin ahlaki kurallarıın Türk ahlak anlayışına uygun olması.
*Türkler İslamiyeti siyasi hakimiyet yolu ile değil, kendi istekleriyle ve Müslüman tüccarlar aracılığıyla tanıyarak benimsemişlerdir.
*Eski ve köklü bir kültüre sahip olan Türkler İslamiyeti kabul etmekle milli benliklerini kaybetmemişler ve milli kültürlerini korumuşlardır.
Türklerin İslam Devletindeki Hizmetleri
-İslam dünyasını dış saldırılara karşı (Bizans ve Haçlı saldırılarına) korudular.
-İslam dünyasında siyasi birliği sağladılar.
-Halifeliği koruyup(Büveyhoğularının baskısından) halifeliğin devam etmesini sağladılar.
-İslam dinini yaydılar. (Pakistan, Afganistan, Bangladeş ve Hindistan’ın bir kısmı ile Balkanlar).
-İslam kültür ve medeniyetini geliştirip yaydılar.
Türk-İslam Devletleri
1.Tolunoğulları (868-905)
*Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devleti olup Mısır’daki bin yıllık Türk egemenliğinin öncüsü olmuştur.
*Abbasi Devleti’nin Mısır valisi olan Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kurulmuştur.
*Tavaif-i Mülük devletlerindendir.
*Başkenti Fustat(Eski Kahire)’tır.
*Tolunoğulları, Mısır’ın bayındır hale getirilmesinde, sulama bentleri ve kanalların açılmasında büyük çaba harcadılar ve halkın refah düzeyini yükselttiler.Bu nedenle Tolunoğulları dönemine “Mısır’ın altın çağı” denilmiştir.
*Harun döneminde Suriye’de isyan eden Karmatilere karşı başarılı olunamadı.Bağdat’tan gönderilen Halifenin ordusu isyanı bastırdı.
Yıkılışı:
Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları zamanında iç karışıklıklar çıktı. Bu durumdan yararlanan Abbasiler, Tolunoğullarına son verdiler (905).
2.İhşidiler (Akşitler) (935-969)
*Mısır’da kurulan ikinci Müslüman Türk devletidir.
*Abbasi Devleti’nin Mısır valisi Muhammed Toğaç tarafından Mısır’da kuruldu.
*Başkenti Fustat’tır.
*Halife tarafından Muhammed Toğaç’a İhşid ünvanı verildi.(İhşid, sultanların sultanı demektir.)
*Muhammed Toğaç Suriye, Filistin ve Hicaz’ı ele geçirdi.Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk devletidir.
Yıkılışı:
Fatimiler tarafından ortadan kaldırıldı.
Tolunoğulları ve İhşidilerin hükümdarları, yöneticileri ve orduları Türk, halkı Araplardan oluştuğu için bu iki devlet kısa sürede yıkılmıştır.
3.Karahanlılar (840-1212)
*Karahanlılar Devleti, Uygurların dağılmasından sonra Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından Doğu ve Batı Türkistan’da kurulmuştur.
*Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
*Başkenti Balasagun’dur.
*Karahanlı hükümdarlarından Satuk Buğra Han’ın etkisiyle Karahanlılar arasında İslamiyet’in yayılması hızlanmış ve Karahanlılar Orta Asya’da ilk Müslüman Türk devleti haline gelmiştir.
*En güçlü oldukları dönem Yusuf Kadir Han’dır.
*Türklerin İslamiyet’e geçişlerinde ve Türk kültürüyle İslam kültürünün kaynaşmasında etkili olmuşlardır.
Kültür ve uygarlık alanında ilerleyen Karahanlılar;
*Türkçe’ye önem vermişler ve resmi dil olarak kullanmışlardır.(Karahanlıların ulusçu bir anlayışı benimsediklerini gösterir)
*Türk dilini ve kültürünü devam ettiren Karahanlılar ilk Türk-İslam eserlerini ortaya koymuşlardır.En önemli eserleri;
Yusuf Has Hacib——-Kutadgu Bilig
Kaşgarlı Mahmut——Divan-ı Lügati’t Türk
Ahmet Yesevi————Divan-ı Hikmet
Edip Ahmet Yükneki—-Atabetül Hakayık
*Türk-İslam tarihinde ilk medreseleri kurarak eğitime önem vermişlerdir.
*Türk tarihinde ilk kervansarayları (Ribat) kurarak ticareti geliştirmişlerdir.
*Karahanlıların hakim oldukları topraklarda Türkler yaşadıkları için Arapça ve Farsça gelişmemiştir.Karahanlılar yazıda Uygur alfabesini kullanmışlardır.
4.Gazneliler (963-1187)
*Gazneliler Devleti, Afganistan’daki Gazne şehrinde Samanoğullarının Herat valisi Alp Tigin tarafından kurulmuştur.
*Başkenti Gazne’dir.
*İran, Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan’a hakim oldular.
*Gazneliler en parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşamışlardır.
*Sultan Mahmut döneminde Gazneliler, Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek Kuzey Hindistan’a hakim olmuşlar ve burada İslamiyet’i yaymışlardır.
*Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına karşı korudu.Bundan dolayı Abbasi halifesi kendisine “Sultan” ünvanını verdi.Böylece tarihte sultan ünvanını ilk kez Türk hükümdarı oldu.
*Gazneli Mahmut’un oğlu Mesut 1040’da Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara yenilince Gazneliler Horasan’daki topraklarını kaybederek, Hindistan ve Afganistan’da varlıklarını sürdürmeye çalışmışlardır.
5.Büyük Selçuklular (1040-1157)
*Oğuzların “Üçok” kolunun “Kınık” boyu tarafından urulmuştur.
*Devlete ismini veren Selçuk Bey Oğuz Devleti’nde subaşı (ordu komutanı) idi.Selçuk Bey, Oğuz Yabgusu ile arasının açılmasından (Oğuz Yabgusunun yerine geçmek istediği için) sonra Cent’e gelerek bağımsız bir beylik kurdu.
*Selçuk Beyin ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Bey geçti.Gazneli Mahmut Arslan Beyi yakalayıp hapsedince yerine Selçuk Beyin torunları Tuğrul ve Çağrı Beyler geçti.
*Tuğrul (1040-1063) ve Çağrı Bey Dönemi (Selçuk Bey’in oğlu Mikail’in çocukları)
Çağrı Bey, 1016’da yurt edinmek için Anadolu’ya keşif amaçlı bir akın düzenlemiştir.Çağrı Bey’in bu akınları 1021’de tamamlanmıştır.Selçukluların Anadolu’ya yaptıkları ilk akındır.
*Gaznelilerden Horasan’ı almak için yaptıkları Nesa (1035) ve Serahs (1038) savaşlarını kazanarak bu bölgeye egemen olan Selçuklular, Nişabu’u da alarak burada Tuğrul Bey adına hutbe okutmuşlardır.
Dandanakan Savaşı (1040)
Nedenleri:
-Gaznelilerin Horasan topraklarına hakim olan Selçukluları bölgeden atmak istemeleri.
-Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.
Sonuçları:
-Gazneliler yıkılış sürecine girmiştir.
-Horasan kesin olarak Selçuklulara geçmiştir.
-Büyük Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
-Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
Tuğrul Bey Dönemi (1040-1063)
Pasinler Savaşı (1048)
Nedenleri:
-Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.
-Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.
Sonuçları:
-Selçuklu ordusu Bizans ve Gürcü kuvvetlerini yenilgiye uğratmıştır.
-Gürcü Kralı Liparit esir alınmıştır.
-Van’dan Trabzon’a kadar olan Doğu Anadolu toprakları Selçukluların eline geçmiştir.
-Bizans İmparatoru ile bir antlaşma yapılmıştır.Antlaşmaya göre; Bizanslılar kendi ülkelerindeki camilerde Abbasi halifesi ve Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul etmiştir.
Pasinler Savaşı, Büyük Selçukluların Bizans ile yaptıkları ilk büyük savaştır.
*Şii Büveyhoğulları Abbasi halifesini esir edince, Tuğrul Bey Bağdat Seferi’ne çıkarak halifeyi esaretten kurtarmıştır (1055).Bu gelişme üzerine halife Tuğrul Bey’i, “Doğunun ve batının hükümdarı” ilan etmiştir.Bağdat Seferi’nden sonra Büyük Selçuklu Devleti İslam dünyasının siyasal liderliğini üstlenmiş, Abbasi halifesi ise dini liderliğini devam
ettirmiştir.
Alp Arslan Dönemi (1063-1072)
*Alp Arslan döneminin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Malazgirt Savaşı (1071)’dır.
Nedenleri:
-Selçukluların yurt edinmek amacıyla Anadolu’ya akınlar düzenlemesi.
-Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atmak istemesi.
İki ordu arasında Muş yakınlarında yapılan Malazgirt Savaşı’nı Büyük Selçuklular kazanmıştır .
Savaş esnasında Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
Malazgirt Savaşı’nın sonucunda;
-Anadolu’nun kapıları Türklere açılmıştır.Keşif amaçlı akınlar yerini yurt edinmeye yönelik akınlara bırakmıştır.
-İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona ermiştir.
-Türklerin batı yönünde ilerlemesi ve Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda Türk-İslam dünyası üzerine Haçlı Seferleri başlamıştır.
-Anadolu’nun fethini hızlandırmak ve Türkleşmesini sağlamak için ilk beylikler kurulmuştur.(Saltuklular, Mengücekler,Danişmentliler, Mengücekler, Çaka Beyliği)
-Türkiye Tarihi’nin başlangıcı sayılmıştır.
Savaşın sonunda esir düşen Romen Diyojen ile bir antlaşma yapılmış olmasına rağmen Bizans’ta taht değişikliği meydana geldiği için antlaşma uygulanamamıştır.
*Nizamiye Medresesi ilk kez Alp Arslan döneminde Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta kurulmuştur (1067).
Melikşah Dönemi (1072-1092)
*En geniş sınırlara ulaşılmıştır.
*Devletin en güçlü olduğu dönemdir.
*Melikşah döneminin en önemli iç olayı, Hasan Sabbah’ın Selçukluları içten yıkmak ve yönetimi ele geçirerek kendi görüş ve düşüncelerini yaymak amacıyla yaptığı Bâtınilik çalışmalarıdır.Batıniler Nizamülmülk’ü öldürmüşlerdir.
*Melikşah’ın ölümüyle Büyük Selçukluların yıkılış dönemi başlamıştır.
Sencer Dönemi (1117-1157)
Son hükümdar Sencer döneminde devlet toparlandıysa da Sencer, 1141 Katvan Savaşı’nda Moğol kökenli Karahitaylara yenilince Büyük Selçuklu Devleti zayıflamış ve 1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle yıkılmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Parçalanma Nedenleri
-Taht kavgaları
-Devlete küstürülen Oğuzların ayaklanmaları (Devletin esas kurucuları olan Oğuzlara yönetimde yer verilmeyip önemli görevlere Farslar (İranlılar)ın getirilmesi ve kendilerinden vergi almak için gelen memurun zorluk çıkarması nedeniyle ayaklanmışlardır.)
-Haçlı Seferleri
-Hanedana mensup beylerin bağımsız devletler kurmaları
*Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194)
*Kirman Selçukluları (1048-1187)
*Suriye Selçukluları (1069-1118)
*Türkiye Selçukluları (1077-1308)
-Atabeylerin merkezden ayrılıp ayrı devlet kurmaları (Görevleri yanına verildikleri melikleri iyi bir komutan ve devlet adamı yetiştirmek olan bu kişiler devletin zayıflaması üzerine bağımsızlıklarını elde etmişlerdir.)
*Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284)
*İldenizliler (Azerbaycan Atabeyliği) (1146-1225)
*Beğteğinoğulları (Erbil Atabeyliği) (1146-1232)
*Böriler (Şam(Dımaşk) Atabeyliği) (1128-1154)
*Zengiler (Musul Atabeyliği) (1127-1259)
-Fatimilerin çalışmaları
-Hasan Sabbah’ın Bâtınilik propagandası (Batınilik, Fatimi Devleti’nin din(Şii) görüntüsü altında siyasi terör faaliyetidir.)
-Abbasi halifelerinin, Selçuklu egemenliğinden kurtulmak için yürüttükleri çalışmalar
-Karahitayların saldırıları ve 1141 Katvan Savaşı
Türk-İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
*Tolunoğulları ve İhşidilerde devlet yönetimi, Abbasi devlet teşkilatı ile benzerlik gösteriyordu.
*Karahanlılar, yönetimde ikili yönetimi (doğu-batı) esas almışlardır.
*Gazneliler, devlet yönetiminde Samanoğullarından etkilenmişlerdir.Gazneli hükümdarlar, devlet yönetiminde geniş yetkilere sahiptiler.
*Büyük Selçuklular, devlet teşkilatını oluştururken Gaznelileri ve Abbasileri örnek almışlardır.
*İlk Türk-İslam devletlerinde, devlet işleri Büyük Divan(Divan-ı Saltanat)’da görüşülüp karara bağlanırdı.Büyük Divan’ın dışında aşağıdaki divanlar bulunuyordu:
Tuğra Divanı:Devletin iç ve dış, tüm yazışmalarını yapardı.
İstifa Divanı:Başında Hazinedar’ın (Müstevfi) bulunduğu bu divan devletin maliye işlerine bakardı.
Arz Divanı:Askerlerin kayıtlarını ve maaş defterlerini tutardı.
İşraf Divanı:Devletin adli ve idari işlerini denetlerdi.
*Türk-İslam devletlerinde, İslam öncesi Türk devletlerinde görülen “Ülke hanedan mensuplarının ortak malıdır” ve “Kut” anlayışları geçerliliğini korumuştur. Kut anlayışına göre, ülke toprakları haneden üyelerinin ortak malı kabul edilmiştir.Bu sisteme göre sık sık taht kavgaları çıkmış ve Türk devletleri kısa sürede parçalanmıştır.
*Büyük Selçuklularda şehzadeleri devlet yönetimi ve askerlik konularında yetiştirmekle “atabey” denilen deneyimli devlet adamları sorumluydu.
*Harzemşahlarda saray teşkilatı, Büyük Selçukluların saray teşkilatına göre düzenlenmişti.
*Eyyubiler, yönetim ve askerlik konularında Büyük Selçukluları örnek almışlardır.
*Memlükler, devlet yönetiminde Büyük Selçuklulardan etkilendiler.
Hukuk
İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk, şer’i ve örfî hukuk olmak üzere ikiye ayrılırdı.Şer’i hukukun başında Kadı-ul Kudad, örfî hukukun başında da Emir-i Dad bulunuyordu.Bunların dışında Sultanın başkanlık ettiği Divan-ı Mezalim denilen mahkemede ağır siyasi suçlar görüşülür ve karara bağlanırdı.
Ordu
*Karahanlı ordusunun çoğu atlıydı ve Türklerden (Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri) oluşuyordu.
*Gazne ordusu gulamlar(köleler), düzenli birlikler, eyalet askerleri, ücretli askerler ve gönüllülerden oluşuyordu.Orduda Türk, İranlı, Hintli ve Afganlı askerler vardı.
*Harzemşahlarda orduyu tımarlı sipahiler, kölelerden oluşan hassa ordusu ve gönüllü askerler oluşturuyordu.
*Eyyubilerde ve Memlüklerde ordu daimi askerler(süvariler ki bunların çoğunluğunu Kafkasya ve Kıpçak ülkesinden satın alınan Türk gençleri “ Memlükler-Kölemenler” oluşturuyordu.) ve gönüllülerden meydana geliyordu.
*Büyük Selçuklularda ordu altı bölümden oluşuyordu.Gulaman-ı Saray(Saray köleleri), hassa askerleri, Meliklerin, askeri valilerin askerleri, bağlı devletlerin ve beyliklerin askerleri, Türkmenler, ikta askerleri.
Sosyal ve Ekonomik Yaşam
Türk-İslam devletlerinde halk göçebeler, köylüler ve kentliler olmak üzere üçe ayrılırlardı.
*Göçebeler hayvancılıkla,
*köylüler tarım ve az da olsa hayvancılıkla,
*kentliler de ticaret ve zanaatla uğraşırlardı.
*Ülke toprakları has, ikta ve haraci olarak üçe ayrılırdı.Has toprakları saraya ait olup gelirleri sultana, ailesine ve yakınlarına verilirdi.İkta toprakları ordu mensupları arasında paylaştırılırdı.İkta toprağının gelirleri ikta sahibine ödenirdi.İkta sahibi de gelirinin bir kısmıyla atlı asker beslerdi.Haraci topraklar da Müslüman olmayanlara aitti.Haraci toprağın geliri hazineye giderdi.
Dil ve Edebiyat
*Karahanlılarda resmi dil Türkçeydi.
*Gaznelilerde resmi dil Arapça, saray ve ordu dili Türkçeydi.
*Büyük Selçuklularda, bilim dili Arapça, resmi yazışma dili Farsça, günlük konuşma dili Türkçeydi.
*Satuk Buğra Han Destanı, Karahanlı Hükümdarı Satuk Buğra Han’ın Müslümanlığı kabul etmesi ve yayması ile ilgili olayları ele alır.Cengizname, Oğuz ve Uygur beylerini anlatan destansı öykülerden oluşur.Bu iki eser Türk-İslam edebiyatının ilk önemli sözlü eserleridir.
Divan-ı Lugat-it Türk, Karahanlılar döneminde Karahan prenslerinden Kaşgarlı Mahmut, Türk dilinin güzelliklerini anlatmak ve Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazmıştır.Bu eserde Türklerin kültürü ve ekonomik hayatıyla ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.
Kutadgu Bilig, Türkçe yazılan ilk siyasetnamedir.Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulan bu eserde Türk devlet anlayışı, yasalar ve siyaset üzerine görüşler açıklanmış, hükümdarlara devlet yönetimi konusunda öğütlerde bulunulmuştur.
Atabetül Hakayık, Karahanlılar döneminde Edip Ahmet Yükneki tarafından Uygur alfabesiyle yazılmış olan bu eserde, bilimin insanı mutluluğa götüren yol oluşundan, cömertlikten, kibir ve hırslı olmanın kötülüğünden bahsedilmektedir.
Divan-ı Hikmet, Karahanlılar döneminde Ahmet Yesevi tarafından Türkçe yazılmış bir eserdir.
Siyasetname, Büyük Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından yazılmış olup Sultanlara ögütler vermektedir.
Şehname, İranlı şair Firdevsi tarafından Gazneli Mahmut’a sunulan Farsça bir eserdir.
Bilim ve Sanat
*İlk Selçuklu medresesi, Tuğrul Bey tarafından Nişabur’da açıldı.
*Selçuklularda en büyük medreseyi vezir Nizamülmülk Bağdat’ta yaptırdı.
*Melikşah döneminde Celali Takvimi düzenlenmiştir.
*Türk-İslam devletlerinde Farabi, Biruni ve İbni Sina yetişen ünlü bilim adamlarından bazılarıdır.
*Tolunoğullarından Tolunoğlu Ahmet Camii, Karahanlılardan Ayşe Bibi Türbesi, Gaznelilerden III.Mesut Zafer Kulesi günümüze kadar gelen eserlerdir.
*Karahanlılar “ribat” adı verilen ilk kervansarayları yapmışlardır.
Türkiye’de Kurulan İlk Türk Devletleri(Beylikleri)
Saltuklular (1072-1202)
*Anadolu’da kurulan ilk beyliktir.
*Erzurum’da kurulmuş olup devletin merkezi Erzurum’dur.
*Kurucusu Ebulkasım Saltuk Beydir.
*Gürcülerle savaşarak topraklarını genişlettiler.
*Danişmentlilerle birleşerek Haçlılarla savaştılar.
*Rükneddin Süleyman Şah tarafından yıkıldı.
Danişmentliler (1080-1178)
*Tokat, Kayseri ve Amasya’da kuruldu.
*Kurucusu Danişmentoğlu Ahmet Gazi’dir.
*Merkezi Sivas’tır.
*Haçlılarla savaştılar.
*Danişment Gazi’nin Malatya’yı alması I.Kılıç Arslan ile arasının açılmasına neden oldu.Danişment Gazi, I.Kılıç Arslan’a yenildi.
*Melik Gazi döneminde güçlü bir devlet haline geldiler.
*Melik Gazi’nin ölümünden sonra çocukları arasındaki taht kavgaları devletin zayıflamasına neden oldu.Devlet Kayseri, Sivas ve Malatya kollarına ayrıldı.
*II.Kılıç Arslan tarafından yıkıldı.
*İlk beylikler içinde en güçlü olanıdır.
*Anadolu’da ilk medreseyi kuran beyliktir.
Mengücekliler (1080-1228)
*Erzincan’da kurulmuş olup devletin merkezi Erzincan’dır.
*Kurucusu Mengücek Gazidir.
*Gürcüler ve Rumlarla savaştılar.
*Trabzon Rumlarının güneye inmesini önlediler.
*Mengücek Gazinin oğlu İshak’ın ölümünden sonra devlet Erzincan ve Divriği kollarına ayrıldı.
*Erzincan kolu I.Alaattin Keykubat ortadan kaldırıldı.Divriği kolu da 1252 yılına kadar Türkiye Selçuklu Devleti’ne bağlı olarak devam etti.
Artuklular (1102-1409)
*Diyarbakır ve Mardin’de kuruldu.
*Kurucusu Artuk Beyin oğullarıdır.
*Üç kol halinde varlıklarını sürdürdüler.
Hasan Keyf Artukluları
Kurucusu Artuk Beyin oğlu Sökmen Beydir.Merkezi önce Hasankeyf sonra Diyarbakır olmuştur.1231’de Eyyubiler son verdiler.
Harput Artukluları
Kurucusu Mardin Artuklularından Melik İmadettin Ebubekirdir.1234’te I.Alaattin Keykubat son verdi.
Mardin Artukluları
Kurucusu İlgazi Beydir.Artukluların en uzun süre varlığını sürdüren koludur.1409’da Karakoyunlular son verdi.
Çaka Bey Devleti (1081-1093)
*İzmir’de kurulmuştur.
*Kurucusu Çaka Beydir.
*İlk Türk donanmasını Çaka Bey kurmuştur.Çaka Bey, Urla ve Foça dolaylarını ele geçirdi.Daha sonra Sakız, Midilli, Sisam ve Rodos adalarını aldı.
*Çaka Beyin asıl hedefi Bizans’ı ele geçirmekti.Çaka Beyin güçlenmesinden endişelenen Bizansın, Çaka Bey üzerine gönderdiği donanma yenilir.Daha sonra da Çaka Bey Haçlı donanmasını yenilgiye uğrattı.
*Çaka Bey, Bizans’ı ele geçirmek için Türkiye Selçukluları ve Peçeneklerle anlaştı.Ancak Bizans, Kumanları, Peçenekler üzerine saldırttı.Çaka Bey ile I.Kılıç Arslan’ın arasını açtı.Çaka Bey, I.Kılıç Arslan tarafından öldürttürüldü.
*Çaka Beyin öldürülmesi Türk denizciliğinin gelişmesini engelledi.
Türkiye Selçuklu Devleti (1077-1308)
Kuruluş Dönemi (1077-1155)
Malazgirt Zaferi’nden sonra;
-Bizans’ın Anadolu’daki etkinliğini kaybetmesi
-Türkmenlerin gruplar halinde Anadolu’ya göç etmesi
-Anadolu halkının ağır vergiler ve adaletsizlikten dolayı, Bizans İmparatorluğu’ndan ve Anadolu’ya gönderdiği memurlardan memnun olmaması
-Anadolu Türk beyliklerinin kurulması
Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmıştır.
Süleyman Şah Dönemi (1077-1086)
*Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah, İznik’i ele geçirerek bağımsızlığını ilan etti (1077).
*Türkiye Selçuklu Devleti, Melikşah’ın fermanı ve Abbasi halifesinin menşuru ile 1077’de kurulmuştur.
*Devletin sınırlarını Bizans yönünde genişletmiş, sonra da doğuya yönelerek Adana, Tarsus ve Antakya’yı almıştır.Halep’i kuşatması nedeniyle Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ile mücadelesinde hem yaptığı savaşı ve hem de hayatını kaybetmiştir.
Melikşah, Süleyman Şah’ın oğlu Kılıçarslan’ı yanında götürünce Türkiye Selçuklu Devleti, Melikşah’ın ölümüne kadar 6 yıl boyunca hükümdarsız kalmıştır.Bu dönemde ülkeyi Ebul Kasım, Ebul Gazi (Ebul Kasım’ın kardeşi) gibi komutanlar yönetmiştir.
I.Kılıç Arslan Dönemi (1092-1107)
*Melikşah’ın ölümünden sonra serbest kalarak İznik’e geldi ve Ebul Gazi’den babasının tahtını teslim alarak tahta çıktı.
*I. Kılıç Arslan tahta geçtikten sonra devleti yeniden düzenlemeye ve Anadolu’da birliği sağlamaya çalışmıştır.
*Bizans’ın kışkırtmasıyla Çaka Bey’i öldürtmüştür.Böylece Bizans kendisi için tehlikeli olabilecek güç birliğini önlemiş oldu.(I.Kılıç Arslan ve Çaka Bey ittifakını)
*I. Haçlı Seferi’ne katılan orduları durduramayan Anadolu Selçuklu Devleti, Batı Anadolu’yu boşaltarak merkezini Konya’ya taşımak zorunda kalmıştır. (İznik ve Batı Anadolu’da üstünlük Bizans’ın eline geçmiştir)
*I.Kılıç Arslan’ın Suriye’ye yönelerek Büyük Selçuklu Devleti’ne ait olan Musul’u alması nedeniyle Mehmet Tapar’ın gönderdiği Emir Çavlı ile Habur Nehri kıyısında yaptığı savaşı kaybetmiş ve atıyla nehri geçerken boğularak ölmüştür.
Süleymanşah’ın ölümünden sonra olduğu gibi Anadolu tahtının ikinci kez boş kalması Bizans’ın tekrar Türkler üzerine saldırmasına neden olmuştur.
I.Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra Anadolu’da üstünlük Danişmentlilere geçmiştir.
Şahin Şah(1110-111)
Büyük Selçuklu Sultanı Mehmet Tapar tarafından serbest bırakılan I.Kılıç Arslan’ın oğlu Şahin Şah Konya’da tahta çıktı.Böylece I.Kılıç Arslan’ın ölümüyle ortaya çıkan siyasi boşluk sona erdi.Şahin Şah, kardeşi Mesut ile girdiği taht mücadelesini kaybetti.
I.Mesut Dönemi (1116-1155)
I.Mesut Selçuklu tahtını kayın babası ve Danişment hükümdarı Emir Gazi’nin yardımıyla elde etmiştir.
ilk para(bakır) bu dönemde basılmıştır.
II.Haçlı Seferinde Danişmentlilerin yardımıyla başarı elde etmiştir.
Danişmentlilerin Anadolu’daki üstünlüğüne son vermiştir. (Danişmentlilerin taht kavgalarıyla Sivas, Kayseri ve Malatya kollarına ayrılması Türkiye Selçuklularının Danişmentlilerin himayesinden kurtulmasını sağlamıştır.)
Haçlı Seferleri:
Dini Nedenleri
Hristiyanların kutsal şehir ve yerleri Müslümanlardan almak istemesi. (Özellikle Kudüs'ü)
Katolik Kilisesi'nin Ortodoksluğu egemenlik altına almak istemesi
Papalığın Hristiyanlığı daha geniş alanlara yaymak istemesi
Siyasi Nedenler
Malazgirt savaşından sonra Türklerin Hristiyan topraklarında hızla ilerlemesi karşısında Hristi- yanların Türkleri Anadolu, Suriye ve Filistin’den uzaklaştırmak istemeleri
Türk saldırıları karşısında zor durumda kalan Bizans imparatorluğunun Batı’dan yardım istemesi
Senyör ve şövalyelerin serüven tutkunluğu
Mısır’da kurulan Fatimilerin hilafeti ele geçirmek için batılılardan yardım istemesi
Ekonomik Nedenler
Yoksul batılıların Doğunun zenginliklerine ulaşmak istemeleri
Yoksul batılıların Doğunun zenginliklerine ulaşmak istemeleri
İtalyan tüccarların Doğu Akdeniz ve Karadeniz ticaretini ele geçirmek istemeleri
Topraksız köylülerin ve şövalyelerin toprak elde etmek istemeleri
Toplam 8 tane haçlı seferi olmuştur. Bunların ilk 4 tanesi önemlidir.
HAÇLI SEFERLERİNİN SONUÇLARI
Dini Sonuçları
Hristiyan Katolik halkın Kilise ve Papalara güveni azaldı.
Doğu kültürünün tanınması Avrupa’da hümanizmin doğmasına ortam hazırladı.
Katolikler ve Ortodokslar arasındaki ayrılıklar daha da belirginleşti.
Kudüs ve kutsal kentler Müslümanların ellerinde kaldı
Skolastik düşünce(dinsel düşünce) zayıflamaya başladı.
Siyasal ve Sosyal Sonuçlar
Soyluların ve şövalyelerin bir kısmı öldü. Kalanlar ise eski durumlarını koruyamadılar. Bu nedenle krallar etkilerini artırdılar ve feodalite zayıfladı.
Bizans Haçlıların etkisi ile merkezi otoritesini belli bir süre kaybetti. İznik ve Trabzon’da yeni krallıklar kuruldu.
Ön Asya ve Avrupa arasındaki ticaret gelişti.
Akdeniz ülkelerinin limanları önem kazandı.
Türk - İslam şehirleri tahrip edildi.
Bu seferler sırasında Venedik ve Cenevizliler ekonomik olarak zenginleştiler.
Doğu'dan öğrendikleri kâğıt, matbaa, pusula, yel değirmeni Batı'ya taşındı.
Halı, ipek ve pamuklu dokumayı öğrendiler.
Doğu'nun mimari eserlerini inceleyerek köprü, kervansaray, kemer, süsleme sanatını kendi ülkelerinde uygulamaya başladılar.
İslam kültürü yoluyla eski Yunan (Antikite) eserlerini tanıdılar. Bu da Rönesans'ın doğuşuna katkı sağladı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder